ταοϊσμός

Φιλοσοφικοθρησκευτικό ρεύμα της αρχαίας Κίνας, που εμφανίστηκε κατά την περίοδο της δυναστείας των Τσόου. Δύο υπήρξαν οι πλευρές ή καλύτερα οι φάσεις του τ., κατά χρονολογική σειρά. Η πρώτη ήταν ο φιλοσοφικός τ. (Τάο - τσια), που αναπτύχθηκε μεταξύ 5ου και 3ου αι. π.Χ., την εποχή της μεγάλης ακμής των φιλοσοφικών σχολών στην Κίνα· αντιπροσωπεύεται ουσιαστικά από 3 ονόματα διάσημων φιλοσόφων: από τον ημιθρυλικό Λάο - τσε, τον Τσουάνγκ - τσε και τον Λιε - τσε. Στην τριάδα αυτή αποδόθηκαν μερικά από τα πιο πρωτότυπα και σημαντικότερα φιλοσοφικο-λογοτεχνικά έργα της αρχαίας Κίνας. Η δεύτερη φάση ήταν ο θρησκευτικός ή λαϊκός τ. (Τάο - τσιάο), που εμφανίστηκε με τη δυναστεία των Δεύτερων Χαν (1ος-3ος αι. μ.Χ.), με την ευκαιρία της επανάστασης των Κίτρινων Σαρικιών (184 μ.Χ.), που οργανώθηκε από τις διάσπαρτες στην αυτοκρατορία ταοϊστικές κοινότητες. Ο φιλοσοφικός τ. θέτει ως αρχή κάθε πράγματος το Τάο, πρώτη αρχή από την οποία προέρχονται τα δύο αντίθετα γιν και γιανγκ και όλα τα πλάσματα του Σύμπαντος· ο άνθρωπος πρέπει να τείνει στη βελτίωση του εγώ του μέσω της απομόνωσης από την κοινωνική ζωή, εφαρμόζοντας το μη δραν (ουέι ου ουέι) και προσπαθώντας να φτάσει στην αθανασία. Ως προς την επίτευξη της τελευταίας αυτής, οι διάφοροι ταοϊστές συγγραφείς διαφώνησαν κάπως μεταξύ τους και γι’ αυτό πολλαπλασιάστηκαν οι διαιτητικές, αλχημιστικές και υγιεινές πρακτικές που θεωρούνται αναγκαίες για τον σκοπό αυτό. Ο θρησκευτικός τ. οργανώθηκε κανονικά ως εκκλησία μόνο όταν διαδόθηκε στην Κίνα ο βουδισμός, ξένη θρησκεία, και κατά τα πρότυπα της βουδιστικής εκκλησίας. Και ο εκτεταμένος επίσης κανόνας ιερών ταοϊστικών γραφών, ο Τάο - τσανγκ (Θησαυρός του Τάο), που περιλαμβάνει περίπου 1.500 διαφορετικά έργα, συγκεντρώθηκε και δημοσιεύτηκε κατά απομίμηση του βουδιστικού κανόνα της Τιπιτάκα. Αν ο τ. πρέσβευε την απομόνωση από την κοινωνική ζωή και την ανάγκη της απομάκρυνσης από τον κόσμο, ο Τάο - τσανγκ έβλεπε την αναγκαιότητα μιας Εκκλησίας και ενός κλήρου καλά οργανωμένων, σύμφωνα με μια ιδιαίτερη ιεραρχία, στην κορυφή της οποίας ξαναβρίσκουμε, ήδη από το πρώτο μισό του 5ου αι. μ.Χ., τη μεγαλύτερη πνευματική αυθεντία, που ορίζεται μερικές φορές εσφαλμένα ως ο ταοϊστής πάπας: πρόκειται για τον Διδάσκαλο του Ουρανού (Τ’ιενσί). Ο τ. υπήρξε ατομική θρησκεία με την έννοια, ότι οποιοσδήποτε, χωρίς διάκριση κοινωνικής προέλευσης, μπορούσε μόνος του να φτάσει στην αθανασία.Πολλές πρακτικές σαμανιστικής προέλευσης (πνευματισμός, γεωμαντία, εξορκισμοί, θεραπείες με θαύματα κλπ.) υιοθετήθηκαν από τον λαϊκό θρησκευτικό τ. και ορισμένες συγγένειες με την ινδική σκέψη (ιδιαίτερα με εκείνη των Ουπανισάντ) δείχνουν μη κινεζικές πηγές του φιλοσοφικο-θρησκευτικού αυτού ρεύματος. Ο τ. είχε σταθερές ετήσιες θρησκευτικές γιορτές, όπως οι γιορτές του Ουρανού, της Γης, του Νερού, εκτός από 5 που γίνονταν προς τιμήν των νεκρών και τις γιορτές της πρωτοχρονιάς. Πριν από μερικές τελετές μεσολαβούσαν νηστείες και περίοδοι απομόνωσης, αναγκαίες για την επίτευξη άφεσης των αμαρτιών. Επειδή στον τ. προσέρχονταν όλοι αυτοί που έκλιναν περισσότερο στον μυστικισμό και στην πίστη σε παράλογα γεγονότα και φρόντιζαν κυρίως για την ατομική παρά για την κοινωνική ηθική, την οποία πρέσβευαν οι οπαδοί του κομφουκιανισμού, με το πέρασμα των αιώνων η θρησκεία αυτή εκφυλίστηκε και αποχωρίστηκε από την αρχική διδασκαλία των πρώτων διδασκάλων. Έγινε σύγχυση της αθανασίας με τη μακροβιότητα της φυσικής ζωής και στράφηκαν προς την αναζήτηση αλχημιστικών ή μαγικών τύπων και την πίστη στο υπερφυσικό. Η παρακμή του τ., που συμπίπτει με την παρακμή του βουδισμού, είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση στην Κίνα μιας νεότερης λαϊκής θρησκείας (14ος-19ος αι. μ.Χ.), δηλαδή ενός ιδιότυπου θρησκευτικού συγκρητισμού, στον οποίο πρόσωπα και στοιχεία του τ. συνυπήρχαν πλάι στα βουδιστικά και στα κομφουκιανικά. Παράσταση τελετουργίας του ταοϊσμού. (Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο). Ναός οπαδών του ταοϊσμού, εξαίρετης και πρωτότυπης αρχιτεκτονικής, στο νησί Σεμπού των Φιλιππίνων.

* * *

ο, Ν

(φιλοσ.) κινεζική θρησκευτικοφιλοσοφική παράδοση με οργανωμένο δόγμα, λατρευτικό τυπικό και θεσμική ηγεσία, που δίδασκε την απόλυτη συμμόρφωση με το τάο και η οποία, παράλληλα με τον κομφουκισμό, διαμόρφωσε τη ζωή και τον πολιτισμό τής Κίνας επί 2.000 χρόνια και έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ελευθερία και στον αυθορμητισμό τού ατόμου, στο μη παρεμβατικό σύστημα διακυβέρνησης, στις πρωτόγονες μορφές κοινωνικής οργάνωσης και στη μυστική εμπειρία.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταφορά στην ελλ. ξεν. όρου, πρβλ. αγγλ. taoism (< tao + -ισμός*)].